یک کسی عاشورا را از دست ما نجات بدهد

این روزها، به وفور شاهد تحلیل های اجتماعی سیاسی متفاوت از عاشورا هستیم و می دانیم، سالهاست، هر کسی با استناد به جمله ای از امام حسین (ع) یا رفتاری از آن حضرت، یک تفسیر سیاسی خاصی ارائه می کند. این در حالی است که غالب این عبارات یا گزارشها، هنوز از نظر تاریخی، نقادی نشده است. اما صرف نظر از آن، هیچ گاه رویه فقها این نبوده است که این چنین به گزارش های تاریخی برای استفاده در گزاره های حقوقی استناد کنند و از آن نتایج فقهی بگیرند. این کارها، از زمانی هم که باب شده، اغلب کار منبری ها بوده و الا زیر تیغ فقیهان استخوان دار و اصیل، این قبیل کارها، محل اعتنا نبوده است.

نکته ای که درباره تحلیل های عاشورایی این چنینی محل توجه است، این است که ما تا چه وقت و با چه دامنه و اصولی حق داریم، در هر دوره، تفسیری متفاوت از عاشورا داشته باشیم؟ آیا بر این باوریم که از این رویداد، می شود تفسیرهای متفاوت ارائه داد و هر روز یک اصل حقوقی از آن استخراج کرد، یا این که محدودیت وجود دارد و مثلا ما قواعدی داریم که در استنباط فقهی از تاریخ، باید تابع آنها باشیم؟

اگر یک نگاهی به منابع عاشورایی در این صد سال بیندازید، خواهید دید، تفسیرهای حماسه ای که در این قرن باب شده، در متون کهن جایی نداشته و برای مثال، کتابهای قاجاری که همه روی اشک و آه بنا شده است. کدام یک از این دو نگاه، درست است؟ اگر نگاهی در روزگار ما غلبه دارد، معنایش این است که اگر هزار سال هم به آن توجه نشده، حتما درست است؟ با چه اصولی؟ مورد دیگر این است که در دوره اخیر، درباره امر به معروف و نهی از منکر از عاشورا، برداشت های زیادی می شود، در حالی که در هیچ کتاب فقهی قدیمی، دست کم تا اواسط دوره قاجاری، چنین رویه مطرح نبوده، و به عکس در باره این نکند عاشورا مصداق «ولاتلقوا بایدیکم الی التهلکه» باشد، بحث کرده اند.

سوال این است: کدام معیارها وجود دارد که دست ما را از تفسیرهای من درآوری با عبارت پردازی های عجیب و غریب و تحلیل های ذهنی و منبعث از شرایط سیاسی ایران و شیعه در قرن اخیر، نجات دهد و به ما بیاموزد که ما یک تفسیر معمول و معقول مبتنی بر نصوص تاریخی و اخبار امامتی، آن مقدار که صحیح است و داستانی و اسرائیلی نیست، داشته باشیم؟

تنها در طول یک دهه از سال ۴۷ تا ۵۷ دهها کتاب در باره امام حسین علیه الصلاه و السلام نوشته شد که هر کدام یک سمت و سویی داشت. صالحی نجف آبادی یک طرف، شریعتی طرف دیگر، و هاشمی نژآد هم و دیگران… تازه، آنها، سعی می کرد ند با دادن ارجاعات تاریخی، مبتنی بر برخی از متون تاریخی و حدیثی باشند، اما به هر حال، شیفته اوضاع سیاسی روز و غرق در آن بودند.

در یکی دو دهه اخیر هم، فلسفه عاشورایی که از زبان مداحان می شنویم ، و به تازگی یاد گرفته اند که عبارات عربی را هم در آن بیاورند تا مردم مطمئن شودند که راست می گویند! و با نقل شعری از این و آن در متن روضه، و یا آوردن اسم شیخ جعفر شوشتری و کمپانی و امثال آن، مخاطبان را شیفته برداشت های شگفت شبه عرفانی خود کنند و جوانان را مسحور عبارات مبهم و لفاظی های همراه با موسیقی عجیب و من درآوردی سازند. البته که این فضا، دیگر فضای حماسه سازی از کربلا نیست، چنان که «مصیبت» گرایی قاجاری هم نیست، خودش یک سبک جدید در کنار عرفان های تازه است.

همین که شاهدیم، هر وقت اوضاع سیاسی کشور در هم پیچیده می شود و فشارها بیشتر، و نیاز هست که ما در جایی، نشانی از ایثار و فداکاری داشته باشیم، بلافاصله به تحلیل های حماسی از عاشورا روی می آوریم، خودش در این که ما چطور با این رویداد، به طور دلخواه رفتار می کنیم، شاهدی استوار است.

برخی هم تلاش می کنند، از عاشورا، دمکراسی استخراج کنند و آن را حرکتی علیه حکومت های استبدادی تفسیر نمایند. معلوم است که امام با ظلم در افتاده، اما تفسیر اینها بسیار متفاوت است. می توان احتمال داد که این چند روز از جنبش مبارزه با فساد در نهضت عاشورا هم سخن گفته شود.

سوال حقیر این است: دامنه این استنباطهای مذهبی و سیاسی از یک رویداد تاریخی تا کجاست و ما چه اندازه حق داریم از این جنبش الهی این همه برداشت های سیاسی و اجتماعی و عرفانی ساختگی داشته باشم؟ یک کسی باید عاشورا را از دست ما نجات دهد، و اجازه ندهد عظمت حسین بن علی علیه السلام، زیر سایه این تفسیرهای غلط قرار گیرد.